Opis:

Bogato uzupełniony fotografiami artykuł z Panoramy wydanej w kwietniu 1955 roku i wiele ciekawych informacji:

„Śladami rewolucji”

Huta Bankowa – przed pół wiekiem największy zakład metalurgiczny Rosji – przynosiła panom Riesenkampfom i Plemiennikowom 700 tysięcy rubli dywidendy, a 3500 robotnikom zaledwie kilkadziesiąt kopiejek dziennego zarobku. Tu był jeden z głównych ośrodków robotniczego gniewu. Na dziedzińcu huty przemawiał na jednym z wieców Feliks Dzierżyński, wzywając proletariat Zagłębia do poparcia walki ich rosyjskich braci. Dziś świadczy o tym pamiątkowa tablica przy wejściu i nowa nazwa huty, nadana jej w 25-tą rocznicę śmierci wielkiego trybuna Rewolucji Październikowej.

Ludwik Gęborek, członek SDKPiL. Skazany za swą działalność na zesłanie w głąb Rosji, pracował dalej w tamtejszych organizacjach robotniczych. Czynny uczestnik Rewolucji Październikowej. Później był kurierem w radzieckiej służbie dyplomatycznej. Maryna Gęborek, niezmordowana kolporterka prasy socjaldemokratycznej, podzieliła wygnańczy los swojego brata Ludwika i jak on oddała swe siły w służbie młodego państwa radzieckiego.

Teodozja z Gęborków Żelaskiewiczowa, jedyna żyjąca jeszcze przedstawicielka rewolucyjnego rodzeństwa. Jako młoda dziewczyna brała udział w wypadkach 1905 r., kolportując – z narażeniem życia – prasę partyjną. Dziś w otoczeniu najbliższej rodziny spędza spokojną starość w małym domku w Starej Dąbrowie.

Jakub Dębski, pseudonim „Kuba”, jeden z najaktywniejszych działaczy PPS-Lewicy, dziś kierownik wydziału opieki społecznej miejskiej rady. Za swą działalność w okresie rewolucji odznaczony został Orderem Sztandaru Pracy I klasy. Zdjęcie przedstawia „Kubę” w ubraniu katorżniczym i pochodzi z 1908 roku., gdy Dębski, przychwycony podczas transportu nielegalnych druków, skazany został na dożywotne zesłanie, z którego wyzwoliła go dopiero Wielka Rewolucja.

Budynek „Sztygarki” tj. szkoły górniczej (wygląd sprzed 50 lat). Plac przed szkołą był miejscem masówek robotniczych. Tu 1 lutego 1905 roku odbył się wiec robotniczy, zwołany na wieść o zajściach w Petersburgu.

„Stary ratusz” – przedziwna logika historii, przeznaczyła na siedzibę władzy ludowej miasta budynek wzniesiony w miejscu, gdzie niegdyś znajdował się dom Gęborków, główne ognisko konspiracyjne w Dąbrowie. Cała rodzina Gęborków należała do najaktywniejszych działaczy rewolucyjnych. Kilku jej członków za to katorgą.

DRUKARSKA PRASA „PEDAŁÓWKA”.Pochodziła z drukarni Jarmułowicza w Sosnowcu, gdzie przez krótki okres „dni wolnościowych” w 1905 r. bito na niej legalnie prasę lewicową. Po ogłoszeniu stanu wojennego przeszła w posiadanie PPS-Lewicy i stanowiła podstawę konspiracyjnej drukarni, którą kierował Dębski. Nakładaczką była widoczna na zdjęciu Maria Renisz, pseudonim „Berta”, obecnie M. Cichońska, zamieszkała w Lublinie. Policja usiłowała bezskutecznie odszukać miejsce ukrycia drukarni, które przez pewien czas znajdowało się w domu, udzie mieszkał… komendant żandarmerii. Po fali aresztowań w 1908 r. prasę zakopano w komórce Jana Zuchowskieeo w Bukownie, gdzie odnalazł ją „Kuba“ po powrocie z Syberii w 1919 r. Zdjęcie pochodzi z tego właśnie czasu.

STARA OBERŻA na Redenie, jedna z najstarszych budowli Dąbrowy Górniczej, zajęta była w początkach stulecia na koszary kazaków, którzy znęcali się w bestialski sposób nad robotnikami. W odwet postanowiono wykonać na koszary zamach bombowy. Podjął się tej akcji Mieczysław Miętka, jeden z najbardziej bajowych członków SKDPiL. Zamach nie udał się, gdyż wrzucona przez okno bomba padła na łóżko i nie wybuchła. Za zamachowcem wszczęto pościg.

Dąbrowa Górnicza jest miastem leżącym na głównym gościńcu dziejów ostatnich kilkudziesięciu lat. Historia biegła tu rytmem karabinowych salw po błotnistych wybojach ulic, przemykała się ukradkiem przez mroczne poddasze i zatęchłe sutereny lub wypływała wielotysięcznym rewolucyjnym tłumem na dziedzińce kopalń i hut. Pół wieku temu, gdy carskim imperium wstrząsnął potężny wybuch rewolucyjnego wulkanu, Dąbrowa była jednym z kraterów, przez który wylała się lawa robotniczego gniewu. Pamięć tych zdarzeń, utrwalonych na kartach historii w głównych tylko zarysach, trwa wciąż jeszcze żywa w opowiadaniach najstarszych mieszkańców miasta, świadków i czynnych uczestników ówczesnych strajków, manifestacji i walk. Najczynniejszych z nich — Jakuba Dębskiego, Antoniego Otto, Jana Korka, Franciszka Jamrozego — wyróżniła władza ludowa najwyższymi odznaczeniami państwowymi. Ulice, domy, zarośla były tu na równi z człowiekiem, sprzymierzeńcem lub wrogiem. Dawały kryjówkę i pomoc albo groziły niewolą i śmiercią. Podzieliły też los swych ludzkich towarzyszy. Wiele z nich przestało istnieć, a na ich miejscu wyrosły jasne przestronne bloki, słoneczne place lub cieniste zieleńce.

Tu, na pobliskiej ulicy Kościelnej, dziś Kołłątaja, dosięgła uciekającego Miętkę kozacka kula. Grób Miętki na starym cmentarzu przez szereg lat pokrywał się w dniu 1 Maja wieńcami. Historię bohaterskiej śmierci Miętki zna wielu starych dąbrowian. Jednym z nich jest widoczny na zdjęciu członek SDKPiL., Wacław Wach. Zachował on w pamięci wiele wspomnień związanych z walkami robotniczymi w Zagłębiu.

JAN DUDA, stary działacz lewicowy sprzed pół wieku, nosi jeszcze wśród siwych włosów blizny z ran odniesionych w starcia pod hutą „Katarzyna”.

„ZIELONA”, przedmieście Dąbrowy Górniczej (widok sprzed pół wieku). Widoczny na tylnym planie las był stałym miejscem konspiracyjnych zebrań i masówek robotniczych. W okresie carskiego ucisku miejsce to stanowiło prawdziwą katedrę marksizmu, w której wykładowcami byli miedzy innymi Feliks Dzierżyński i Róża Luksemburg…

Dziś las na Zielonej przekształca się w płuca Zagłębia, w Park Kultury i Wypoczynku. Jeden z największych tego rodzaju obiektów w Polsce. Potomkowie bojowników rewolucji 1905 roku znajdować tu będą odpoczynek po ofiarnej pracy dla kraju, którego wolność wywalczyli ich ojcowie i dziadowie.

Podziękowania dla p. Arkadiusza Rybaka za udostępnienie prywatnego archiwum.

Przeczytaj więcej w Cyfrowej Encyklopedii Dąbrowy Górniczej: Kolekcje, zbiory, prywatne archiwa - Arkadiusz Rybak Religia - Cmentarze - Cmentarz św. Barbary przy ul. Starocmentarnej Osoby - Edward Miętka Osoby - Politycy - Feliks Dzierżyński Dzielnice - Reden - Gospoda górnicza (oberża) Religia - Cmentarze - Cmentarz św. Barbary przy ul. Starocmentarnej - Grób Edwarda Miętki Dzielnice - Reden - Hugona Kołłątaja Bibliografia - Czasopisma i gazety - Panorama Wypoczynek i zieleń - Parki - Park Zielona Osoby - Rodzina Gęborków Edukacja - Szkoły - Średnie i zawodowe - Sztygarka