Kopalnia „Dolomit” jest jedną z najstarszych zakładów w Dąbrowie. Często jest pomijany we wszelkich opracowaniach, gdyż zakład rozwija się bardzo dynamicznie i wszelkie pozostałości po dawnej eksploatacji oraz budynkach dawno zniknęły.

Historia
Zakład powstał  w 1898 roku. Jego historia w początkowych latach jest związana z osobą pierwszego prezydenta Dąbrowy Górniczej, Adama Piwowara. Odkrył on leżące tuż pod powierzchnią złoża dolomitu, które nie wyczerpały się aż do dziś i nadal są eksploatowane. Biuro sprzedaży mieściło się w Dąbrowie na ulicy Ullmana.
W 1925 roku w spółkę z  Piwowarem weszli żydowscy kupcy Feliks i Samuel Siegreich,bracia, zamieszkali na ulicy Będzińskiej 10 w Ząbkowicach. Pełna nazwa nowej firmy brzmiała Kamieniołomy Dr. Adam Piwowar, technik górniczy i geolog  i forma  L.T. Siegreich w Ząbkowicach. Dyrektorem został jego krewny Julian Siegreich. Siegreichowie posiadali poza Ząbkowicami również kamieniołomy w Będzinie na Warpiu. Zarząd  główny mieścił się w Będzinie przy Sieleckiej 17, a biuro na Kołłątaja 9 w Sosnowcu.  Ciekawe są informacje zawarte w „Książka Adresowo – Reklamowa Zagłębia Dąbrowskiego dla PRZEMYSŁU i HANDLU 1922 rok. Wynika z niej że Siegreich posiadał własny zakład w Ząbkowicach już w 1920 roku, zatrudniał 16 robotników i produkował 260 ton urobku miesięcznie.

Rys.1 Pracownicy kamieniołomu

Siegreich krótko po przejęciu spółki wybudował piece prażalnicze które zwiększyły zyski zakładu. Otrzymywany surowiec był wysyłany do hut do użytku w piecach Martenowskich. Niebagatelny wpływ na zakład miała bliskość do stacji Ząbkowice, gdzie spółka posiadała własną bocznicę i była w stanie wysyłać dolomit koleją. W styczniu 1931 roku, prawdopodobnie po ustąpieniu Piwowara na zasłużoną emeryturę, zawiązał spółkę akcyjną „Eltes” Zakłady Wapienne i Dolomitowe Spółka Firmowa. Właścicielami nowo powstałej spółki byli bracia Samuel i Feliks Siegreich.  W listopadzie 1931 r. w październiku 1934 r. i 1938 roku doszło do strajków na tle płacowym. Ożywienie koniunktury nastąpiło w 1938 r., gdy wybudowano kolejne 2 piece do prażenia dolomitu.

Rys.2 Strajk okupacyjny

W okresie okupacji produkcja została zmniejszona – pracownicy zostali wysłani na roboty przymusowe w głąb Niemiec. Siegriech pozostał na stanowisku kierowniczym, choć generalna dyrekcja przeniosła się do Szczakowej. Robotnikami w kopalni zostali okoliczni mieszkańcy. W momencie wyzwolenia Ząbkowic , w kopalni zatrudnionych było 60 robotników i 3-ch pracowników umysłowych. Kierownikiem i właścicielem kopalni był nadal F. Siergreich. Zaraz po zakończeniu wojny uruchomiono dwa piece i wysyłano surowiec do Chorzowa, do Zjednoczenia Hutnictwa. 20.07.1950 r. upaństwowiono kopalnię dolomitu i włączono ją do Rudnickich Zakładów Przemysłu Wapienniczego w Rudnikach. Siegriech w tym samym roku wyjechał wraz z rodziną do Izraela.

W 1953 roku powstały Ząbkowickie Zakłady Dolomitowe, co oznaczało usamodzielnienie się kopalni. Od 1954 rozpoczęła się rewitalizacja zakładu. Wymiana urządzeń, powstanie nowych instalacji oraz linii technologicznych.

W 1960 roku produkcja osiągnęła 5-krotność przedwojennych statystyk. Dyrektorem ZZD w tym czasie był inż. Jerzy Kubiszt. Do roku 1969 Ząbkowickie Zakłady Dolomitowe produkowały wyłącznie dolomit prażony. W połowie tegoż roku nastąpiło scalenia z Tarnogórskimi Zakładami Dolomitowymi.
1972 rok przyniósł całkowitą mechanizację pieców prażalniczych. Przez kolejne lata kontynuowano modernizację zakładu, aż do 1980 roku.
W lipcu 1975 r. kopalnia weszła w skład Górniczych Zakładów Dolomitowych w Bytomiu.

Załoga kopalni liczyła w ostatnich dniach PRL-u ok. 50 osób, wydobycie utrzymywało się na poziomie 65-70 tys. ton dolomitu surowego rocznie. Po reformacji i likwidacji spółek państwowoych (w tym PGR-ów) nastąpiło załamanie rynku. Zapotrzebowanie na nawozy i kruszywa dolomitowe spadło. Zapadła decyzja o likwidacji kopalni Ząbkowice. Aby ratować miejsca pracy 30.09 1991 pracownicy zawiązali spółkę akcyjną o nazwie PPUH „Dolomit” S.A zarządzana przez dwuosobowy Zarząd w osobach:
Prezes Zarządu Dyrektor – mgr Janusz Kmiecik
Z-ca – mgr inż. Zbigniew Grochalski
oraz Radę Nadzorczą, której przewodniczy mgr Manfred Grabowski

Zakład powrócił do działania 01.01 1992 na podstawie umowy o dzierżawie zakładu. Spółka uzyskała koncesję, zwiększyła obszar wydobycia o 32 hektary.
Zmodernizowano i uzupełniano zamaszynowanie. 10.03.1994 r. zmieniono umowę dzierżawy na dzierżawę leasingową. Zmiany modernizacyjne w latach 1992-98 pozwoliły na kilkakrotny wzrost zdolności produkcyjnych Kopalni.

W chwili przejęcia Kopalni w 1992 r. zdolność produkcyjna wynosiła około 65-70 tys. ton łącznie, a na koniec 1998 około 700 tys. ton dolomitu surowego. Obecnie wydobycie wynosi brutto ok. 1 mln ton rocznie dolomitu surowego, z czego ok. 700 tys. stanowią kruszywa, w tym dolomit hutniczy i 100 tys. nawozy wapniowo-magnezowe.

Rys.3 Projekt prochowni kamieniołomów z 1929 roku

Technologia i modernizacje
Początkowo zakład przypominał bardziej mały kamieniołom, wszystkie prace były wykonywane ręcznie a surowiec używany do celów budowniczych. Przed wojną kamieniołom posiadał trzy odkrywki. Używano materiałów wybuchowych – amonitu i miedziankitu, a zakład od 1929 roku posiadał własną prochownię.  W pierwszych latach funkcjonowania dolomit transportowano furmankami. W okresie międzywojnia do zakładu doprowadzono kolejkę wąskotorową.  Kierownikiem robót górniczych do  1930 roku był sam Dr. Adam Piwowar. Tuż przed  zawiązaniem spółki „Eltes” i odejścia z firmy Piwowara we wrześniu 1930 roku obowiązki te przejął  Leon Szancer, który wcześniej sprawował posadę zastępcy kierownika pieców prażalniczych. Dozorcą kamieniołomów był Antoni Staroń. W 1930 roku praca odbywała się w systemie 12-godzinnym.
W okresie okupacji praca odbywała się w systemie 10 godzinnym jedno zmianowym w związku z zastąpieniem wykwalifikowanych robotników okolicznymi mieszkańcami. Pierwsza poważna zmiana nastąpiła po powstaniu fuzji firm w 1926 roku. Wtedy wybudowano pierwszy piec do prażenia dolomitu konstrukcji Hoffmana o wydajności rocznej 6 tysięcy ton. W latach 1929-30 postawiono kolejne dwa, a w 1938 roku jeszcze dwa. Skutkiem tego w przededniu wojny zakład posiadał 5 pieców,z których dziennie otrzymywano ok. 20 ton gotowego produktu. Z opisów tego typu konstrukcji w internecie wynika iż w zasadzie jest to taki sam proces i budowa jak w przypadku znanych nam wapienników. Nie stały one jednak osobno, tylko były zabudowane we wspólnym budynku i w zasadzie niewidoczne z zewnątrz. W 1929 roku wybudowano również kuźnię, stajnie, magazyny i doprowadzono do zakładu energię elektryczną.

Rys.4 Piece w latach 30-tych

W okolicach 1954 roku piece zostały zmodernizowane – zainstalowano podmuchy, wymieniono opancerzenie,a ponadto dwa piece otrzymały urządzenia samodzielnego wsypu. W 1972 zostały całkowicie zmodernizowane-zautomatyzowano zarazem wsyp materiału do środka, jak i jego późniejsze „wyciąganie”. Prażenie dolomitu dla hutnictwa zostało zakończone w 30.09.1980 roku. Piece nie zostały porzucone, zmieniono jedynie technologię na potrzeby rolnictwa. Od tamtej daty piece produkowało wapno magnezowo-wapniowo-tlenowe.
30.09.1983 wdrożono nowy system produkcji który nie tworzył odpadów produkcyjnych. Listopad 1987 przyniósł ostateczny kres prażenia w ząbkowickiej kopalni. Rok później rozpoczęto demontaż pieców. Na ich miejscu wybudowano 4 młyny prętowe służące do przemiału dolomitu i produkcji nawozu wapniowo-magnezowego dla rolnictwa.W 1994 r. zakupiono kolejne 4 młyny prętowe, z czego 2 zabudowano w Kopalni Ząbkowice.

Dopiero w PRL w zakładzie pojawiły się pierwsze pojazdy górnicze(1954) i produkcja przestała być wykonywana ręcznie. Zakupiono koparkę spalinową do zdejmowania nakładu oraz -wiertarki do otworów strzałowych.
We wspomnianym już 1954 roku wykonano jeszcze następujące modernizacje:
-uruchomienie stacji sprężonego powietrza
-budowa nowej sortowni
-budowa magazynu materiałów wybuchowych
-modernizacja prażalni
W latach 70-tych zainstalowano nową kruszarkę dolomitu oraz zbudowano sortownię. Po zawiązaniu się „Dolomitu” w 1994 r. zakupiono koparkę, w 1997 r. wiertnicę samojezdną do wiercenia długich otworów, a w 1998 r. kolejną koparkę oraz młot do rozbijania nadgabarytów. Przystąpiono do modernizacji ciągów krusząco-sortujących przejętych w ramach umowy dzierżawy oraz rozpoczęto budowę nowego ciągu krusząco-sortującego. W latach 1997/98 zakupiono kruszarkę szczękową, kruszarkę stożkową, kruszarkę młotkową oraz niezbędną ilość przesiewaczy i przenośników taśmowych, z których część wykonano we własnym zakresie podobnie jak większość prac modernizacyjnych i inwestycyjnych. Zmodernizowany stary ciąg oddano do ruchu w maju 1998 r., natomiast nowy ciąg krusząco sortujący 01.12.1998 r. Od początków istnienia, aż do późnych lat 70-tych transport urobku odbywał się drogą szynową. Dopiero pod koniec PRL-u zastąpiono go kołowym.

Statystyka

1915 rok – 14 robotników, urobek miesięczny 70 000 p.k 1920 rok  – 11 robotników, urobek 420 ton miesięcznie,
1922 rok – 30 robotników, urobek  12 tysięcy ton
1927 rok – 24-33 robotników, urobek 12 tysięcy ton
1928 rok -40-70 robotników, 25 tys. ton
1929 rok -50-70 robotników, 23 tys. ton
1930 rok – 15-45 robotników, urobek 22 tys. ton,16 tys. m³, wyprażono 2600 ton.

Górnicy przedwojenni:
Władysław Mika
Marcin Sikora, strzelec
Stanisław Kaniowski, strzelec
Antoni Gorgoń, strzelec
Władysław Bobrowski, strzelec
Franciszek Czerwiński, strzelec
Władysław Jędrzyk, strzelec
Franciszek Warmus
Mieczysław Jędrzejewski
Sylwester Kalarus
Marcin Pałka
Władysław Jędryczka

Mapy historyczne

Krzysztof Kulik

źródła:
http://www.dabrowa.pl/dg_zaklad-kopalnia_dolomit.htm
http://www.dolomit.com.pl/ofirmie/historia.html
Archiwum państwowe w Katowicach Archiwa Urzędu Górniczego w Dąbrowie Górniczej nr 840 teczki 33, 33A,33B