Można mieć wrażenie że Fabryka Drutu Braci Klein zaginęła w mrokach dziejów. Okupant skutecznie pozbył się pamięci o dawnych żydowskich właścicielach fabryki, po której jedynym dzisiejszym śladem jest stary biurowiec zakładów.

Początki

Fabryka została założona w 1920 roku przy szosie z Dąbrowy do Będzina przez dwóch żydowskich braci Abram Jakub i Wolf Klein. Czasami jest również wymieniany trzeci brat – Szmulz. Ciężko jednak stwierdzić jaki był jego udział w zakładanej fabryce.  Pierwsza nazwa zakładu to Dąbrowski Przemysł Druciany, bracia Klein i S-ka.

Fabryka, mimo iż w nazwie występuje jedynie drut, zajmowała się wytwarzaniem szeregu metalowych przedmiotów. W reklamach przedsiębiorstwa są wymieniane łańcuchy elektryczne spawane, na patencie „Victor” oraz materacowe,wyroby druciane, druty różnych rodzajów (także do spawania), drut kolczasty oraz miedziany elektrolityczny, sprężyny do mebli, siatki ogrodzeniowe, linki żelazne. Poza tym również drobne wyroby takie jak gwoździe, teksy, nity, śruby, nakrętki, podkładki.

Przed wojną zatrudnienie wynosiło około 300 pracowników. Mimo iż właściciele byli Żydami, to jednak większość pracowników była chrześcijańska. Większa liczba żydowskich członków załogi przyszła dopiero z założeniem w mieście kibucu „Borochov”. W fabryce pracowali również członkowie kibucu „Hashomer Hatzair” zanim wyjechali oni do Izraela.  Początkowo polska załoga niechętnie patrzyła na nową siłę roboczą, mając zapewne słuszne obawy o nadmierne faworyzowanie ich przez właścicieli fabryki. Z biegiem czasu obydwie ekipy zasymilowały się – żydowscy pracownicy brali nawet udział w strajkach pracowniczych o podwyżki płac.
Właściwym dyrektorem był zawsze Jakub Klein. Zgodnie z zapisami książki telefonicznej prawdopodobnie mieszkał on wraz ze swoim bratem Wolfem  w biurowcu. Poza nimi pod tym adresem jest również wymieniony dr E. Seelenfreunda – prawdopodobnie lekarz zakładowy. Co ciekawe w książce handlowej z 1930 roku jest wymieniony jeszcze jeden zakład żelazny należący do Kleinów pod adresem Miejska 46. Jako kierownictwo niższego szczebla i inżynierowie zakładu wymieniane są takie nazwiska jak Bialski, Fajtman, Arbesman, Lesko, bracia Krzeszfeld. Budynki fabryki stawiał Konstanty Sielańczyk, właściciel firmy budowlanej i pobliskiej cegielni.

Warto również wspomnieć iż w związku z dużym udziałem Żydów w załodze fabryki stała się ona swoistym centrum organizacji syjonistycznych – których nota bene członkiem był sam dyrektor Jakub.

Okupacja

Okres drugiej wojny światowej to czarna karta w historii zakładu. Fabryka jako przemysł metalowy został przejęty przez okupanta w pierwszych dniach września. Właściciele z racji żydowskiego pochodzenia zostali od razu usunięci ze stanowisk. Początkowo właściciel z rodziną skrył się w jednym z domów na kolonii Staszic. Wkrótce jednak przeniósł się do domu Konstantego Sielańczyka pod adresem Kondratowicza 31. Ukrywali się w pomieszczeniu zastawionym szafą.  W 1943 ktoś doniósł Niemcom o ukrywających się  w budynku Żydach. Dom został otoczony przez żołnierzy, a Klein wraz z Konstantym aresztowani. Żona pana Konstantego zdołała uciec przez pola. Reszty rodziny nie było wtedy w domu. Po tygodniu Niemcy pozwolili im wrócić, jednak wrócili do niczego. Okupant zabrał rodzinie wszystko – krowy, świnie, wykopał warzywa z ogródka.  Zabrali obrazy, złoto, pieniądze. Resztę rozgrabili okoliczni mieszkańcy. Zabrali garnki, zastawy stołowe, pierzyny, wszystko, co się dało. Klein został rozstrzelany przez hitlerowców. Jego dzieci przeżyły wojnę. Pan Konstanty trafił 28 września 1943 roku do KL Auschwitz, oznaczony jaki więzień polityczny nr 152596, a 22 września 1944 roku został przeniesiony do Buchenwaldu. Dzięki awarii urządzeń nie trafił ostatecznie do komory gazowej. 1 września 1989 roku z okazji 50-lecia wybuchu II wojny światowej Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej odsłoniło na budynku dyrekcji tablicę pamiątkową – wykonaną przez Anatola Kundiriewicza. Losy brata nie są znane.

Zakład wznowił produkcję po wojnie w 1945 roku. Pierwszy zarząd został wybrany przez załogę fabryki. W końcówce tego roku pracowały tu 252 osoby. Asortyment produkcji pozostał niezmienny.

W 1947 roku nastąpiła reorganizacja zakładu i najprawdopodobniej właściwe upaństwowienie – które z racji śmierci właścicieli rozpoczęło się niemal od razu po wyzwoleniu. Od tego czasu zakład wyspecjalizował się w kierunku produkcji łańcuchów gospodarczych. Zmienił również nazwę na Zakłady Wyrobów Metalowych – ZWM. W pierwszym okresie w zakładzie nie dokonywano większych modernizacji. Pracowano dalej w starych halach na wiekowych maszynach. W 1970 roku  nastąpił pierwszy etap modernizacji fabryki – w okolicach tej daty wybudowano nową halę w miejscu nieużytków. 1972 rok przyniósł szeroko zakrojoną modernizację starej hali fabrycznej, połączoną z wymianą parku maszynowego, oddanych ponownie do użytku w 1975.  Po modernizacji zwiększono zatrudnienie do 700 osób.  Wraz z 1985 rokiem ilość produkcji stopniowo malała. W 1991 roku zatrudnienie wynosiło jedynie 91 osób. Wkrótce zakład został zamknięty a hale wydzierżawiono  dwóm spółkom: „GREG” i „Giraldini-Poland”. W okolicach 2010 roku wyburzono hale fabryczne a na ich miejscu postawiono w 2012 roku supermarket InterMarche. Wkrótce potem, bo w 2017, również i on został zamknięty.

Zakład

Dziś jedyną pozostałością po fabryce jest jej dawny biurowiec. Nie zachowały się niestety żadne dobre jakościowo zdjęcia samej fabryki dlatego nie jesteśmy obecnie w stanie jej opisać. Sam biurowiec został postawiony w duchu modernizmu. Jej bryła od strony ulicy jest podzielona na trzy  łamane bloki. Dół budynku zajęły witryny – w późniejszych latach ulokowały się w niej drobne firmy, lecz prawdopodobnie oryginalnie znajdowała się tam portiernia. Ciekawym elementem jest nitowana konstrukcja bramy wjazdowej.

Źródło: http://www.dabrowa.pl/dg_zaklad-mechaniczny_klein.htm;
Book of the Jewish Community of Dąbrowa Górnicza and it’s Destruction
http://dabrowagornicza.naszemiasto.pl/artykul/niesamowita-historia-konstanty-sielanczyk-ratowal-zydowska,4571907,artgal,t,id,tm.html

Lokalizacja

Mapy historyczne

Krzysztof Kulik