Dworzec w centrum – jeden z najstarszych i najpiękniejszych budynków w Dąbrowie. Tak wspaniały gmach, jak i cały węzeł kolejowy niesie za sobą mnóstwo wspaniałej historii, którą postaram się Wam w całości przedstawić.

Historia kolei w Dąbrowie

Kolej w Dąbrowie została otwarta w 1858 roku, podawana jest również data 1859-jako tą drugą przyjmuje się otwarcie linii do Sosnowca. Prawdopodobnie dąbrowska część została ukończona rok przed oficjalnym otwarciem. Sama dokumentacja została stworzona w zimie 1857/1858 a w 1858 wykonano prace ziemne. Głównym inżynierem naszego odcinka był Franciszek Leszczyński. Za część zaopatrzeniową i organizacyjną odpowiadał przedsiębiorca Leopold Śmieciński. Początkowo poprowadzono jedynie jeden tor, w latach 1860-1880 ułożono drugi, ale jedynie do Ząbkowic. Linia przechodząca przez Dąbrowę nie była linią pierwotną i główną. Była to odnoga stworzona dla połączenia z granicą z Prusami w Sosnowcu oraz w celu transportu zagłębiowskiego węgla wgłąb kraju. Dawniej była to stacja węzłowa, odchodziły stąd linie do Zagórza oraz Huty Katowice, a także bocznica do zakładu DEFUM.

Węzeł kolejowy Centrum

Obecnie Dąbrowa Górnicza Centrum stała się stacją pośrednią, przechodzą  przez nią dwa tory przelotowe po których odbywa się głównie ruch pasażerski relacji Gliwice-Częstochowa, Wrocław-Lublin. Przez stację przejeżdżają również bez zatrzymania pociągi Pendolino relacji Warszawa-Katowice oraz czeskie składy. Linie przechodzące przez stację to Warszawa Centralna-Katowice. Znajduje się tu również tor dodatkowy z wjazdem jedynie od strony Ząbkowic. Od strony południowej, za budynkiem starego dworca znajdują się bocznice dawnej KWK „Paryż”, obsługiwane przez tor dodatkowy. Obecnie tory są sporadycznie używane przez zakład przeróbki węgla funkcjonujący na terenie byłej kopalni.Część torów została rozebrana w związku z budową Centrum Handlowego Pogoria.

Przejście na drugą stronę oraz na perony odbywało się przez wiele lat przez metalową kładkę nad torami. Została wybudowana w 1910 roku, a rozebrano ją w 2003 roku.

Na stacji znajduje się jeden peron pasażerski o dwóch krawędziach wyremontowany częściowo w 2013 roku (rozpoczęcie prac 3.02), i kompletnie przebudowanych w 2015 roku. Oprócz wymiany nawierzchni oświetlenia i nagłośnienia zamontowano również na peronie niewielką, ogrzewaną poczekalnię. Poczekalnia została zamontowana dzięki interpelacji radnego Ryszarda Harańczyka, który złożył ją za sprawą działań Marcina Domańskiego.  Od strony budynku dworca pozostałości dawnego peronu o jednej krawędzi. Na stacji znajdują się semafory świetlne. Lokomotywownia, wraz z prawdopodobną wieżą wodną znajdowała się w pewnej odległości od stacji, w okolicy ulicy Józefa Poniatowskiego. Brakuje również informacji na temat wieży wodnej, niemniej jednak uważam iż przy dworcu takich rozmiarów musiała kiedyś stać. Prawdopodobnie została rozebrana jeszcze przed wojną, dlatego słuch o niej zaginął. Prędkość na stacji do 2013 roku wynosiła 40 km/h.

W maju 2013 na stacji zamontowano nastawnię kontenerową i zabezpieczono przejście pieszych rogatkami. Usunięto również część rozjazdów w północnej części co umożliwiło podniesienie prędkości pociągów do 100 km/h.

Tab.1 Zmiany nazwy stacji na przestrzeni lat

Budynek dworca

Budynek dworca jest jednym z najstarszych w całym mieście. Jedynie kilka kapliczek z Dąbrowy przeżyło więcej wiosen niż stacja kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Te jednak były bardzo często remontowane, zmieniane przez prostych ludzi, przez co mogły diametralnie zatracić swój historyczny charakter. Budynek dworca z zewnątrz oparł się praktycznie jakimkolwiek zmianom, więc chyba możemy zaryzykować stwierdzenie iż jego elewacja jest najstarsza w całym mieście. Jest to o tyle ciekawe iż od samego początku istnienia był narażony na o wiele większe uszczerbki niż jakikolwiek inny budynek. Przejazdy ciężkich lokomotyw, wagonów pełnych węgla oraz  wzmożony ruch ludzi każdego dnia w środku budynku. Tym bardziej powinniśmy docenić kunszt dawnych budowniczych.

Budynek dworca powstał w 1858 roku. W momencie budowy stacji oprócz dworca postawiono poza tym jedynie dom mieszkalny, nie wiadomo czy nadal istnieje. W budynku mieściły się kasy biletowe, poczekalnia, nastawnia ,biura kolei, mieszkania oraz restauracja dworcowa. Prawdopodobnie przez pewien okres, w czasach carskich, w środku mogły znajdować się pokoje do wynajęcia dla podróżnych. Budynek naszego dworca niestety nie jest wyjątkowy – w Myszkowie znajduje się niemal identyczny budynek. W budynku przez bardzo długi okres czasu działała nastawnia. Choć funkcje dworcowe przestał pełnić już dawno temu, to ostatecznie opuszczony został w okolicach 2008 roku. W 2016 roku PKP podjęło decyzję o wyremontowaniu naszego dworca. Czekamy obecnie na rozpoczęcie prac.

Składa się z trzech części-parterowej środkowej i dwóch piętrowych po bokach-wszystkie konsekwentnie w tym samym stylu. Po pierwsze uwagę zwracają dwustopniowe, zdobione nadproża nad każdym oknem zakończone kamiennym zwornikiem. Dodatkowo każde okno posiada ceglaną ramkę i delikatne kasetony pod parapetem.  Drugim ważnym elementem jest grzyms oddzielający kondygnacje oraz ten znajdujący się pod linią dachu. Możemy jeszcze doliczyć pilastry na krawędziach budynku oraz pozostałości po dawnej instalacji elektrycznej na zewnątrz.

Środek mieści 4 poziomy-piwnice, parter, pierwsze  piętro oraz poddasze. Głównym pomieszczeniem parteru jest oczywiście poczekalnia, zajmująca większą część środkowego segmentu budynku. Pomieszczenie posiadało wyjście na perony, oraz prawdopodobnie również na stronę miasta. W środku zachował się dawny, przepiękny, rzeźbiony i drewniany wiatrołap. Co prawda został wielokrotnie pomalowany PRL-owskimi laminatami, ale sama konstrukcja pozostała nienaruszona. Prawdopodobnie pochodzą jeszcze z XIX wieku, a pod warstwą ohydnej żółtej farby na pewno kryje się piękne ciemnobrązowe drewno znane z dolnośląskich pałaców.  Podobna sytuacja dotyczyła stolarki okiennej. Niestety podłoga w tym pomieszczeniu jest zawalona, a tym samym nigdy już nie będzie oryginalna. Prawdopodobnie i tak w PRL wymieniono posadzkę, pierwotnie z dużym prawdopodobieństwem kafelkową, na betonową. Poza tym w tym segmencie znajdowały się jeszcze toalety. Wschodnia część parteru, w piętrowym segmencie mieściła biura kolejowe. Trudno mi jednoznacznie stwierdzić jakie pełniły funkcje. Pewna jest jedynie kasa biletowa oraz schronisko manewrowych – przeniesione później do parterowego budynku obok „nowego dworca”. Prawdopodobnie pozostałe to biura związane z utrzymaniem ruchu.

Segment po zachodniej stronie mieścił dworcową restaurację, która częściej jest nazywana przez mieszkańców „bufetem”. Początkowo w latach przedwojennych był to z pewnością lokal wysokiej klasy o czym świadczą pozostałości po jego wystroju. Ściany do wysokości ok. pół metra są ozdobione zabytkowymi, rzeźbionymi panelami drewnianymi – tak jak w przypadku wiatrołapu zamalowane laminatem. Do samego pomieszczenia prowadziły również bardzo interesujące ogromne drzwi, po których obecnie pozostał jedynie odcinający się od reszty mur z cegieł. Piec kaflowy niestety jest już raczej wytworem PRL-owskiej epoki. Wielu mieszkańców z nostalgią wspomina to miejsce. Zamawianą w środku wódkę z zagryzką, sklep z napojami czy bańki z mlekiem. Piętra gmachu prezentują się niestety o wiele mniej ciekawie. Zarówno zachodni jak i wschodni piętrowy segment cechuje identyczny układ pomieszczeń.  Z pamięci wydaje mi się że po obu stronach znajdowało się po 5 pomieszczeń, z czego jedno z nich było przedsionkiem do pozostałych. Prawdopodobnie w latach przedwojennych mieściło się tam coś w rodzaju niewielkiego hotelu lub pokoi do wynajęcia. Nie wykluczone że te pomieszczenia służyły również za mieszkania dla kolejarzy. W ostatnich latach działania prawdopodobnie mieściły się tam biura administracji PKP, na co wskazują namalowane w pomieszczeniach na ścianach strzałki z napisami „Droga Ewakuacyjna”. Obecnie w środku nie ma podłogi, jedynie belki i znajdujący się między nimi strop niższego poziomu. W obydwóch segmentach były klatki schodowe prowadzące na piętro. Kiedyś znajdowały się w nich piękne żeliwne balustrady-prawdopodobnie jeszcze z XIX wieku. Zachowało się po nich jedynie jedno zdjęcie odciętej części. Nie było przejścia między obydwoma częściami, w środkowym segmencie na tej kondygnacji znajdowało się poddasze bez okien. Tym samym możemy wnioskować iż pomieszczenia na piętrze w obydwóch częściach pełniły różne funkcje, gdyż gdyby w obydwóch były biura kolejowe komunikacja między nimi byłaby niezbędna. Poszycie dachowe tej części zostało w okolicach 2013 roku skradzione na opał. Ta część budynku, pozbawiona poszycia i wystawiona na warunki atmosferyczne bardzo szybko podupadła (co widać po zawalonej pod spodem podłodze w poczekalni). Jednak sama konstrukcja więźby dachowej z XIX wieku, zrobiona bez użycia gwoździ przetrwała w bardzo dobrym stanie Prawdopodobnie było wykorzystywane jako magazyn. Podobne poddasza znajdowały się w bocznych segmentach, do których z obydwóch stron prowadziła klatka schodowa. Prawdopodobnie były wykorzystywane jako mini-archiwum. Do piwnic również prowadziły dwie klatki schodowe, a sama piwnica tak jak piętro podzielona na dwie, niezkomunikowane części( przynajmniej w ostatnich latach działania). Cechuje je dość ciekawy, półkolisty wręcz pałacowy strop skonstruowany z szyn i ułożonych między nimi cegieł. Piwnica jest również pełna filarów konstrukcyjnych.

Numery telefonu z 1930 do stacji w Dąbrowie:

 68450 — dyżurny ruchu P K. P., Dąbrowa Górnicza, Stacja Kolejowa
68269 — magazyn pocztowy na stacji kolejowej
W 1930 w pobliżu mieścił się Magazyn Kolejowy – Poganowski I.,
W 1939 roku na dworcu mieścił się automat telefoniczny.
Przed wojną w Dąbrowie zawiadowcą była Czaplińska ekspedytorem Gundlach.

Budynki techniczne i magazynowe

Węzeł kolejowy wymagał oczywiście szeregu budynków technicznych usprawniających jego pracę. Wokół naszego dworca znajdowało się ich około sześciu. Pierwszy omawiany budynek to niewielki, przedwojenny budynek położony na zachód od żółtego dworca. Mieścił on pomieszczenia socjalne oraz magazyny dla potrzeb monterów kolejowych w czasach PRL-u. Kształt okien od strony peronów typowych dla budynków przemysłowych sugeruje iż przed wojną w środku mógł się mieścić niewielki warsztat urządzeń kolejowych w których dokonywano doraźnych napraw. Budynek wyburzono w okolicach 2015 roku. Kawałek dalej pod adresem Kolejowa 2A znajduje budynek magazynowy o dwuspadzistym dachu. Pierwszy raz pojawia się na mapie z 1926 roku, obecnie jest zdewastowany oraz zamurowany i czeka na wyburzenie. Na przeciwko, po drugiej stronie ulicy mieszczą się magazyny wybudowane które mogły być wybudowane jeszcze w XIX wieku. Budynek widać na  mapie z 1883 roku  Następnie na mapie z 1926 znika by znów pojawić się na tej z 1933. Nie wiem niestety czy jest to zwykły błąd kartograficzny, czy rzeczywiście w pewnym momencie go wyburzono. Możliwe w XIX znajdował się tu drewniany magazyn na podmurówce którego tylko mała część była zrobiona z cegieł i zaznaczona na mapach.  Następnie w latach 20-tych prawdopodobnie zostały tylko same fundamenty na których wzniesiono nowy budynek w latach 30-tych który dotrwał do dziś. W fasadzie pod warstwą farby widać ozdobne nadproża, pilastry i delikatne grzymsy. Obecnie jest wyremontowany, nie pełni pierwotnych funkcji tylko służy za punkt usługowy. Kawałek dalej pod adresem Kolejowa 4 mieścił się kolejny magazyn. Przez wiele lat stał opuszczony aż został wyburzony w okolicach 2015 roku. W środku nie zachowało się nic z dawnego wyposażenia. Poza tym na stacji znajdowały się trzy nastawnia. Dwie z nich – PRL-owska przy przejeździe na ulicy Konopnickiej oraz nowoczesna, kontenerowa przy dworcach funkcjonują do dziś. Trzecia, przedwojenna została wyburzona kilka lat temu w okolicach 2010 roku.

Jeżeli jesteście państwo w stanie podzielić się z nami swoimi wspomnieniami z okresu funkcjonowania dworca, lub posiadają archiwalne fotografie zapraszam do zostawienia komentarza lub kontakt przez kontakt@dawnadabrowa.pl

Lokalizacja

Mapy historyczne

Źródła:

https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=stacje&id=573&okno=start

http://semaforek.kolej.org.pl/wiki/index.php/D%C4%85browa_G%C3%B3rnicza

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kolej_Warszawsko-Wiede%C5%84ska

http://prokapitalizm.pl/jak-powstala-kolej-warszawsko-wiedenska.html

http://wikizaglebie.pl/wiki/Kolej_Warszawsko-Wiede%C5%84ska_w_Zag%C5%82%C4%99biu_D%C4%85browskim

Krzysztof Kulik