Pałac Kultury Zagłębia – jeden z symboli naszego miasta. Na pewno w tym wpisie nie uda mi się wyczerpać wszystkich wątków jego historii i opisać dokładnie każdego szczegółu. Na pewno wielu z Was będzie w stanie uzupełnić kronikę jego dziejów, do czego szczerze zachęcam.

POCZĄTKI

Pomysł zbudowania domu kultury dla Dąbrowy Górniczej wyszedł od Aleksandra Zawadzkiego w 1945 roku.
Pomimo odbudowy kraju po wojnie i związanych z tym problemów finansowych już w 1949 powołano Komitet Budowy Domu Kultury na którego czele stanął Marian Kuzior.
Generalnym wykonawcą było Zjednoczenie Budownictwa Miejskiego w Sosnowcu.
Projekt PKZ-tu stworzył architekt Zbigniew Rzepecki – zatwierdzony przez Ministerstwo Kultury i Sztuki „Miastoprojekt” w Katowicach , a pierwszą łopatę wbito w ziemię w maju 1951 roku.
Główna bryła budynku była gotowa już w 1957 roku. Pałac otrzymał nazwę „Dom Kultury Zagłębia”. Mimo tego ludzie widząc wzrastającą ogromną bryłę i kosztowne strzegomskie marmury przyjeżdżające na plac budowy od samego początku zwali go „pałacem”.
Pierwszym administratorem został Wydział Kultury Prezydium Rady Narodowej w Katowicach które na dyrektora powołało Karola Ścieżkę.
Początkowe lata działalności były pełne problemów. Instytucja borykała się z brakiem funduszy na działalność i ciągle zmieniającym się kierownictwem
W 1958 roku do środka wprowadziła się Miejska Biblioteka Publiczna.

ROZKWIT KULTURY

W 1964 roku, podczas zatwierdzania statutu władze Dąbrowy Górniczej nadały mu nową nazwę która do dziś jest jedyną uznawaną przez mieszkańców-„Pałac Kultury Zagłębia”.
Prawie równocześnie w pomieszczeniach otwarto Muzeum Historii Ruchów Robotniczych im. Aleksandra Zawadzkiego prezentujące liczne pamiątki po generale, obrazujące jego drogę od górnika kopalni „Paryż” do działacza politycznego. Kierował nim komitet na czele z Jerzym Malarą, Zdzisławem Pietrzykiem i Edwardem Potępą do 1974.

W 1966 3 grudnia otwarto „Amatorską Scenę Zagłębia”. Otwarcie zostało połączone z obchodami 150-lecia Technikum Górniczego im. St. Staszica, 50-lecia nadania praw miejskich Dąbrowie Górniczej oraz 10-lecia Międzyszkolnego Zespołu Pieśni i Tańca „Zagłębie”. Obchody zostały przygotowane przez Związek Teatrów Amatorskich Oddział Zagłębia, Komitet Organizacyjny Obchodu Tysiąclecia Państwa Polskiego W Dąbrowie Górniczej, Komitet Organizacyjny Jubileuszu Międzyszkolnego Zespołu Pieśni I Tańca „Zagłębie”.
W 1969 roku w salach dawnej kawiarni utworzono młodzieżowy Klub„Agora”. W 1971 roku w pałacu powstał Dyskusyjny Klub Filmowy „Kadr”. W 1972 roku dzięki odpowiedniemu zagospodarowaniu sali gimnastycznej na parterze, powstał Klub „Przy Samowarze”.
Skupiał on dorosłych w sekcji szachowej i brydżowej, a od września 1975 roku funkcjonował w nim także „Klub Seniora”. Także w 1972 roku powstała Galerię Plastyki PKZ, służącą do eksponowania prac z dziedzin fotografii i plastyki.
W PKZ w 1972 roku podczas akademii 1-majowej przekazano Sztandar Przechodni Rady Ministrów i CRZZ dla KWK „Generał Zawadzki”. Przyznano go decyzją Prezydium Rządu i CRZZ za najlepsze wyniki w pracy w 1971 wraz z tytułem przodującego zakładu w przemyśle węglowym.
Edwardowi Gierkowi meldunek złożył górnik przodowy Mieczysław Zych podczas uroczystości 4 grudnia 1972 w PKZ
Słowa meldunku: „Załoga kopalni „Generał Zawadzki” zrealizowała w dniu 2 grudnia 1972 podjęte zobowiązania wydobywając 10 tysięcy ton węgla ponad program w wartości 3374 tysięcy złoty a do końca 1972 zostanie wydobytych dodatkowo 620 ton węgla o wartości 210 tysięcy złoty”.

W 1974 pałac otrzymał dyplom honorowy ministerstwa kultury i sztuki za wybitne osiągnięcia w upowszechnianiu kultury.
Od 1977 w PKZ-cie organizowane były „Barbórkowe Spotkania Teatralne” zakończone w 2006.
22 listopada 1979 roku PKZ został wpisany do rejestru zabytków jako pierwszy tego typu obiekt w Polsce pod numerem A/1240/79.

WYSTĘPY, KONCERTY, SZTUKA….

Przez te wszystkie lata deski PKZ gościły setki zespołów, teatrów czy klubów m. in. teatry: „Narodowy”, „Areneum”, „Polski”, „Komedii” i „Kwadrat” z Warszawy, „Stary Teatr” z Krakowa, Teatr „Współczesny” i „Pantomimy” z Wrocławia, „Muzyczny” z Gdyni; orkiestry i zespoły kameralne: „Filharmonii Narodowej”, „Filharmonii Śląskiej” z Katowic, „Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia” z Katowic, „Operetka Śląska” z Gliwic.
Galeria i korytarze Pałacu Kultury były miejscem „ekspozycji” takich jak: „Związek Radziecki Dzisiaj”, „Dzierżyński – Rewolucja – Socjalizm”, „Osiągnięcia Gospodarcze ZSRR”, „Osiągnięcia zakładów pracy w XX-leciu PRL”, „Największe dokonania przemysłu NRD”. Pałac był też siedzibą klubu „Przyjaźń” pielęgnującego stosunki polsko-radzieckie.
W Pałacu funkcjonował także „Klub dla narzeczonych”, czyli powstały w porozumieniu z miejscowym Urzędem Stanu Cywilnego cykl wykładów psychologiczno-socjologicznych o małżeństwie i rodzinie, połączonych z kursami umiejętności praktycznych, na przykład przewijania i kąpania niemowląt, a także „Klub miłośników psychotroniki” (od 1982 roku),
W 1992 roku nazwę budynku zmieniono na „Dąbrowski Pałac Kultury„, choć nazwa ta jest rzadko używana.
We wrześniu 1995 roku w pałacu powstał Zespół folklorystyczny „Zagłębiacy”, a od września 2003 roku przeniósł się do środka zespół „Gołowianie”.
W 2004 r. Pałac Kultury Zagłębia rozszerzył swoją działalność poprzez powołanie Zagłębiowskiej Sceny Muzycznej oraz Orkiestry Kameralnej
W 2006 roku 24 lutego oddano do użytku wyremontowaną salę teatralną. W tym też roku 20 października Biblioteka Miejska przenosi się z pałacu do nowej siedziby oraz rozpoczęto organizowanie konkursu dla młodych muzyków im. Michała Spisaka, który już w następnym roku stał się impreza międzynarodową.
W 2007 roku okazało się iż Zagłębiowska Scena Muzyczna generuje zbyt duże straty dla miasta i została mocno ograniczona. W zamian w tym samym roku otwarto kino studyjne „Kadr” będący kontynuacją klubu filmowego z latch 70-tych i reaktywowano Amatorski Klub filmowy „Zagłębie” zamknięty w latach 80-tych.
Wielkie zmiany nadeszły w 2011 roku. Rozpoczął się generalny remont pałacu który spowodował jego zamknięcie aż do 2014 roku. Całkowity koszt inwestycji wyniósł około 60 mln. Remont mocno się opóźnił przez nierzetelność pierwszego wykonawcy – Budostalu 2 – zmienionego w 2012 roku. Od 2012 roku dyrektorem instytucji do chwili obecnej jest Małgorzata Majewska.

DANE TECHNICZNE

Kubatura 60 000 m3 stawia Pałac Kultury Zagłębia w rzędzie największych placówek tego typu w kraju. Marmurowy wystrój holi, wyłożone ręcznie malowanymi kafelkami sale klubowe, drewno oraz tafle luster w sali kameralnej i sali ślubów, nadały wnętrzom pałacu niepowtarzalny charakter.
Z 4 700 m2 powierzchni użytkowej około 2 000 m2 przypada na przestronne hole. Sala teatralna licząca 850 miejsc wyposażona jest w scenę obrotową, mechanicznie podnoszone 3-poziomowy orkiestron, komputerową nastawnię świateł, nowoczesne zaplecze sceniczne.
W obiekcie znajduje się duża sala widowiskowa ze sceną obrotową o średnicy 11 metrów i bogatym zapleczem scenicznym wyposażona w 588 miejsc, kameralna sala kinowa na 88 miejsc, galeria sztuki, piwnica teatralna na 90 miejsc, reprezentacyjna sala lustrzana (kameralna) im. Michała Spisaka na 100 miejsc, kawiarnia, sala bankietowa „Agora” na 150 miejsc,  dwie sale konferencyjne na łączną ilość 150 miejsc oraz kilka mniejszych pomieszczeń, w których organizowane są różnego rodzaju warsztaty oraz zajęcia. Na szczególną uwagę zasługują ogromne i reprezentacyjne hole, których powierzchnia stanowi aż 1900m2.
• Kubatura budynku: 38 000 m3
• Powierzchnia użytkowa: 10 600 m2
marmurem, sale zostały pokryte ręcznie malowanymi kaflami, natomiast salę kameralną i salę ślubów wykończono drewnianą boazerią oraz taflami luster.
W budynku znajdują się dwie tablice pamiątkowe:
• Tablica upamiętniająca Mieczysława Herejczyka i Franciszka Pilarczyka członków ZMK poległych w 1925 roku w walce z granatową policją,
• Tablica pamiątkowa odsłonięta w dniu otwarcia Domu Kultury Zagłębia 11 stycznia 1958 roku

ARCHITEKTURA

Wypada też coś powiedzieć o architekturze PKZ-tu.
Mnogość wszelakich elementów może wręcz zawrócić w głowie.
Pierwsza rzecz na którą trzeba zwrócić uwagę to ogólna budowa budynku. Kondygnacja na poziomie ulicy została wykonana z w stylu rustykalnym z piaskowca.
Przy wyższych piętrach zostawiono gołą cegłę. Wszystkie okna na pierwszym i drugim piętrze posiadają obramowanie i ozdobne ciosy pod parapetami.
Pozatym cały budynek został ozdobiony grzymsem tuż pod linią dachu oraz napisem „Kulturze i Sztuce”.
W budynku odznaczają się dwa elementy-reprezentatywne wejście oraz trzecie piętro. To ostatnie zostało ozdobione balustradami oraz rzeźbami na rogach.
Co ciekawe już w momencie budowy okna na najwyższej kondygnacji były ślepe. Prawdopodobnie chodziło o zachowanie symetrii.
Najwięcej elementów ozdobnych zastosowano przy środkowej części budynku. Pierwsza rzecz która rzuca się w oczy to kilkumetrowe galerie, ozdobione kolumnami oraz specjalnymi framugami okien zbliżonych kształtem do rozety.
Po bokach można dostrzec małe balkoniki z ogromnymi kasetonami i ozdobna balustradą .
Kamienne bloki na wysokości zewnętrznych schodów aż proszą się o umieszczenie na nich jakiś rzeźb.

WNĘTRZA – PARTER

Imię pałacu nie nosi na daremno, o czym przekonamy się od razu po wejściu do środka.  Po prawej stronie znajduje się kawiarnia która niegdyś o ile dobrze pamiętam była biblioteką. Po lewej znajduje się wejście do kina „Kadr”, a na wprost główna sala teatralna. Po bokach znajdują się szatnie – wieszaki, poddane renowacji, są nadal oryginalne. W pierwotnej wersji nad nimi znajdowały się świetliki, które niestety po remoncie gmachu z powodu przeciekania musiały zostać zastąpione sztucznym światłem.
Oryginalność dotyczy również lamp, posadzek czy zdobień. W tej części budynku zauważymy frezowanie sufitu, marmurowe posadzki z motywem gwiazdy, geometryczne wzory marmurów na ścianach oraz na ladzie kończąc na kolumnach w stylu doryckim. Na północnym krańcu znajduje się ogromne lustro. Jako ciekawostkę dodam że jego rama jest ozdobiona drewnianymi gwiazdami łudząco przypominające radzieckie – podobny motyw znajdziemy na wielu drzwiach w pałacu. Na lewo od lustra przechodzimy do bocznej klatki schodowej wyposażonej w windę dla inwalidów. Koło niej znajduje się centrum monitoringu i ochrony. W tej części białe i nowe ściany mieszają się z marmurowymi posadzkami.

PIĘTRO

Schody są jednym z najbardziej reprezentatywnych elementów pałacu – wiele osób docenia wspaniałe tralki, które poprzez układ schodów wydają się nie mieć końca.  Styl posadzek oraz ścian jest identyczny do tego z parteru. To co jest tutaj inne to sufit – a konkretnie bogate sztukaterie. W korytarzach znajdują się sześciokąty ozdobione wizerunkami koziorożców i rozetą. Frezowanie jest tu również nieco bardziej skomplikowane niż na dole. Grzechem jest również nie zwrócenie uwagi na drzwi-ogromne, rzeźbione ze znanym nam już motywem gwiazdy. Przy bliższych oględzinach odkryjemy naklejone na kamień imitujący kostkę węgla symbol kupli górniczej oraz drugi niezidentyfikowany. Warto też wyjrzeć przez okna by spojrzeć z góry na szatniowe świetliki.

DRUGIE PIĘTRO

Najciekawszym elementem jest część przed balkonami-połowa górnej kondygnacji została „wycięta” dzięki czemu nad nami znajduje się ogromna kilkumetrowa przestrzeń. Wspaniale wygląda to również z górnej kondygnacji, gdzie mamy wrażenie stania na ogromnym balkonie. Na tym piętrze sztukaterie sufitowe są jeszcze lepsze. Niżej były usytuowane symetrycznie i pojedynczo, tu na „balkonie” zdają się być jednym ogromnym wzorem. Po bokach znajdują się mniejsze, ale o większym stopniu detali. Wśród rozet dojrzymy lwy, trójząb, czworo ramienny świecznik. Dodatkowo na ścianie w bocznej klatce znajduje się czarna rzeźba ścienna- imitacja złoża węgla?

SALA TEATRALNA

Wszystko jest utrzymane w eleganckich i stonowanych barwach, brakuje jednak zdobień takiej samej klasy jak na korytarzu. W sali teatralnej znajdziemy jedynie rzeźbione boazerie, „serek” na ścianie koło balkonów, łamany sufit oraz ozdobny pas gipsowych prostokątów po obu bokach sceny.
Na samym środku przy wejściu znajduje się reżyserka z podnoszonymi oknami. Na balkonie mamy okazję przyjrzeć się nieco dokładniej reflektorom, jednak widok z góry jest w porównaniu do np. teatrów Krakowa średni. Korzystając z okazji nie można  sobie oczywiście odmówić wejścia za scenę i zwiedzić zaplecze.

KINO „KADR”

Kolejnym ważnym pomieszczeniem na parterze jest kino „Kadr”.
Pomieszczenie nie zawsze kinem było. Nikt tego nie pamięta dokładnie ale prawdopodobnie pomieszczenie było czymś w rodzaju sali wykładowej-pozostałością jest oryginalna tablica ukryta za ekranem.
Obecnie pomieszczenie stylem nie odbiega od reszty pałacu-drewniane boazerie i czerwone krzesełka. Projektornia jest bardzo ciekawa-choć w pełni cyfrowa.

„AGORA” i SALA LUSTRZANA

Nie miałem pojęcia że w pałacu znajduje się coś tak pięknego. Ściany Agory są wyłożone ceramicznymi kafelkami z wizerunkami krajobrazów Zagłębia-mamy i górnika, i wieże szybowe,przemysł czy krajobraz kolejki linowej nad polami. Kafelków są setki, tysiące w trzech odcieniach i około 10 wzorach. Wrażenie niesamowite, godne dolnośląskich pałaców. Nawet żyrandole czy oprawy świetlne nie są tutaj zwyczajne, tylko również ceramiczne. Każdy pokój jest utrzymany w jednej kolorystyce-pierwszy brązowy, drugi niebieski, trzeci czerwony. Warto również zwrócić uwagę na stropy – w pierwszej sali w kształcie plastra miodu, w drugiej okrągłe z motywem liści i w ostatniej frezowane.

Po drugiej stronie pałacu znajduje się sala lustrzana, która według niektórych opinii mieszkańców wyglądała o niebo lepiej przed remontem. Mimo wszystko nawet teraz prezentuje się wspaniale-jest bardzo jasna, a lustra na wszystkich ścianach tworzą efekt ogromnej przestrzeni. Do tego elegancja wykończeń, fortepian, bordowe krzesełka-elegancja pełną gębą.

NIEDOSTĘPNE POMIESZCZENIA

Z sali lustrzanej istnieje tajemne przejście na poddasze. Tamta kondygnacja jest już w całości nowoczesna. Zajrzałem do sali nagrań, która tą salą nie jest. Wielki remont pałacu obejmował tylko budowlankę. Przystosowano pomieszczenia, wygłuszenie, poprowadzono kable ale sprzętu brak. Pomieszczenia są sporadycznie wykorzystywane jako sala prób. Ale najciekawszym elementem poddasza jest konstrukcja stropu głównej sali. Identyczną można oglądać w Szkole Realnej w Sosnowcu – jak widać nic się przez lata nie zmienia. Z dachu przejdźmy do piwnic. Tam jedynym normalnie dostępnym pomieszczeniem jest galeria sztuki.
Mając okazję warto zajrzeć pod scenę. Tu kolejne spore zaskoczenie-perełka socjalistycznej architektury a tu nagle półkoliste sklepienia-ktoś wziął sobie słowo „pałac” mocno do serca. Samego mechanizmu obracającego sceną nie było mi dane zobaczyć.
W piwnicy mieści się również bardzo specyficzne kino „Piwnica”. Kilka lat temu była tam po prostu zwykła piwnica, ale grupa pasjonatów po godzinach przerobiła je na prawdziwe kino-wtedy nie było jeszcze „Kadru”. Wtedy wszystko było prowizorką, dziś wygląda jak normalne, kameralne kino. Podczas ostatniego remontu pałacu kino zostało obrócone o 180 stopni.

MAGAZYN PROJEKTORÓW

Mało kto wie jakie perełki można znaleźć w ich magazynie! Bez opowieści przewodnika to oczywiście nie to samo. W środku znajdowało się kilka projektorów pozbieranych po mieście-zarówno kinowy, szkolny jak i…. milicyjny. Pochodzi on z komendy w Dąbrowie, i bardzo możliwe że to na nim oglądano filmy z pacyfikacji huty! Dodatkowo magazyn wypełniały stoły monterskie do cięcia taśm, maszyny do ich łączenia i rozcinania i wiele innych których nie zapamiętałem.

Krzysztof Kulik

Źródła: http://www.palac.art.pl/pl/strona/krotka-historia-palacu-kultury-zaglebia

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%82ac_Kultury_Zag%C5%82%C4%99bia