Opis:

Fragment opracowania poświęconego trasie kolejowej określanej często jako „droga żelazna Iwangrodzko-Dąbrowska”

Strzemieszyce
Stacyja drogi żel. Warszawsko-Wiedeńskiej odległa od Warszawy 286 wiorst, od Iwangrodu 273 wiorst.  Stanęła tu w ostatnich czasach fabryka świec parafinowych.

Dąbrowa
Stacyja drogi żelaznej Warsz.-Wiedeń. i Iwangr.-Dąbrowskiej odległa od Warszawy 281 wiorst, od Iwangrodu 279, liczy 11.230 mieszkańców, pomiędzy którymi 10.203 katolików, 843 żydów i 124 ewangelików. Wyniesiona na 112 sążni nad poziom morza, w dolinie rzeki Czarnej Przemszy, posiada kościół ze składek ludności górniczej wzniesiony. Zarząd górniczy „Okręgu Zachodniego.”

W znaczeniu administracyjnem Dąbrowa Górnicza jest jedną z osad wchodzących w skład wielkiej gminy „górniczej“, składającej się z osad i kolonij fabrycznych  Reden, Sielce, Zagórze, Niwka, Huta Bankowa, Dąbrowa i kol. Ksawery.

Historyja przemysłu tutejszego bierze początek w 1796 r., kiedy hr. Reden, jenerał pruski, pierwsze ziarna przemysłowości tu zaszczepił. Za czasów pruskich mianowany dyrektorem otworzył pierwszą kopalnię  węgla ,,Reden“ z dwoma machinami parowemi. Wkrótce fizognomija Dąbrowy zmieniła się do niepoznania, lasy znikły, a przy wsi Dąbrowie powstawały nowe kolonije z robotnikami ze Szlązka sprowadzonymi.  W latach 1816—1823 powstały 4 huty cynkowe pod nazwą „Konstantyn” i z kopalń olkuskich zaczęto sprowadzać galman. Huty cynkowe produkowały wyłącznie na wywóz do Prus i wpłynęły na rozwój kopalni węgla. W roku 1864 kopalnia  „Reden” skutkiem pożaru została zalaną, i odtąd huty cynkowe „Konstantyn” stoją bezczynnie; natomiast w latach 1835-1842 powstała nowa kopalnia z szybem pochyłym „Ksawery, założona przez ks. Ksawerego Łubeckiego.

Od roku 1859 t. j. od chwili odbudowania kopalni po pożarze w 1846 r.. produkcyja  jej stale wzrasta. Obok kopalni „Ksawery” stanęło 50 pieców, częścią płomiennych, częścią gazowych systemu Dudaka i Simens’aa dla wytapiania cynku. Galman do tych pieców dowożą włościanie z kopalń olkuskich: Anna. Jerzy, Józef, Bukowska i Olkuszewska. Huty cynkowe przy pełnym biegu pieców produkowały do 40.000 centnarów cynku czystego; obecnie przy 25 piecach, wytapiają 150 – 180.000 pudów. Cynk w taflach idzie do Cesarstwa i Prus w ilości 30.000 pudów rocznie, część zaś tafli walcownia w Sławkowie przerabia na blachę.

W roku 1846 b. naczelnik kopalń Józef Cieszkowski założył trzecią kopalniję węgla. Produkcyja jej  zasilała fabryki żelaza w Hucie i cynkowe zakłady pod Będzinem. W 1873 r. kopalnia „Cieszkowski” została wewnątrz przez pożar zniszczona.

Przy hutach w Dąbrowie znajduje się magazyn do formowania wielkich mufli z gliny ogniotrwałej, dostarczanej z gruntów włościańskich we wsiach: Mierzęcice, Nowa Wieś i Sadowice.

Z rozwojem kopalnictwa Dąbrowa zyskiwała i inne zakłady. W 1839 powstały fabryki hutnictwa żelaznego: (5 wielkich pieców i gisernia, 10 pieców pudlowych, walcownie z piecami szwejsowemi, 2 młoty parowe, refejneris czyli zakład do oczyszczania surowcu i warsztaty mechaniczne.

Po roku 1858 otwarto nowe kopalnie węgla „Schuman” i „Hieronim”, w 1875 „Łabęcki”. W 1866 skarb przeznaczył 200,000 rs. na rozwinięcie kopalni. Zakłady Huty bankowej i huty cynkowe pod Będzinem połączono relsami z szybami.

W r. 1 1877 skarb państwa sprzedał za sumę 1,300.000 rs kopalnie „Ksawery” z szybem „Koszelew”, „Cieszkowski” z szybem „Aleksander”, „Łabęcki”, „Nowo-Łabęcki”, „Hieronim” oraz zakłady hutnicze, pp. Plemiannikowowi i Risenkampfowi. Obecnie kopalnie te wzięło w dzierżawę towarzystwo akcyjne francuzko-włoskie. Nowi gospodarze utworzyli nowy szyb „Paryż” a zamknęli szyb „Koszelew”, wybudowali kolej powietrzną pomiędzy szybami, a szerokotorową na potrzeby kopalni, zaprowadzili wszędzie nowe maszyny, zbudowali centralny magazyn, wznieśli kilka okazałych gmachów i urządzili park w środku Dąbrowy.

Obecnie do rządu należą tylko dwie nieczynne kopalnie „Reden” i „Konstanty” oraz huty pod Będzinem. Agituje się projekt przewiezienia hut z pod Będzina i ustawienia ich pod „Konstantynem”, oraz rozwinięcia kopalni „Reden”.

Dąbrowa posiada: 2 walcownie żelaza, fabrykę szyn, 3 zakłady cynkowe, 2 fabryki maszyn i kotłów, fabrykę szrótu, 5 giserni, fabrykę kafli, 2 browary, młyn amerykański, przędzalnię, papiernię, fabrykę lin, 2 wapienniki, ogółem produkujące rocznie na 3.897.872 rs., przy obsłudze 4387 robotników.

Nadto produkcyja 5 kopalni węgla wynosi 2.549,687 rs. rocznie i zatrudnia 4734 robotników. W 1883 r. wydobyto 100 milijonów pudów węgla.

Opracowanie pobrane z zasobów rcin.org.pl.

Przeczytaj więcej w Cyfrowej Encyklopedii Dąbrowy Górniczej: Bibliografia - Książki i albumy - "Opis drogi żelaznej Iwangrodzko-Dąbrowskiej" Kopalnie, huty, firmy - Kopalnie - Aleksander Kopalnie, huty, firmy - Kopalnie - Cieszkowski Transport i komunikacja - Kolej - Dworce - Dworzec kolei Iwangrodzko-Dąbrowskiej (nieistniejący) Kopalnie, huty, firmy - Kopalnie - Hieronim Kopalnie, huty, firmy - Huty - Huta Cynku "Konstanty" Kopalnie, huty, firmy - Kopalnie - Koszelew Kopalnie, huty, firmy - Kopalnie - Ksawery Bibliografia - Książki i albumy Kopalnie, huty, firmy - Kopalnie - Łabecki Kolekcje, zbiory, prywatne archiwa - rcin.org.pl Kopalnie, huty, firmy - Kopalnie - Reden Kopalnie, huty, firmy - Kopalnie - Schuman